Σύντομη ιστορική ανασκόπηση νοσημάτων από prion Ουρανία Σπυράκου Οι σπογγώδεις εγκεφαλοπάθειες
είναι νευρολογικές νόσοι που έχουν το ασυνήθιστο χαρακτηριστικό ότι είναι
ταυτόχρονα λοιμώδεις και κληρονομικές.
Χαρακτηρίζονται από προοδευτική εκφύλιση του Κ.Ν.Σ., όπου
δημιουργούνται κοιλότητες που δίνουν στον εγκέφαλο εικόνα σπόγγου. Προσβάλλουν μια ευρεία ποικιλία ζωικών
ειδών, στα οποία συμπεριλαμβάνονται ο άνθρωπος, η αγελάδα, η γάτα, το
πρόβατο, το ελάφι και αρκετά άλλα.
Σήμερα θεωρούνται λοιμώδη νοσήματα, που όμως δεν οφείλονται σε κάποιο
βακτήριο ή ιό ή έστω κάποιο παράγοντα που περιέχει νουκλεϊνικό οξύ, αλλά το
μοναδικό αίτιο που έχει απομονωθεί είναι απλώς μια παθολογικά αναδιπλωμένη (misfolded) πρωτεΐνη, που ονομάσθηκε prion (proteinaceous infectious
only). Επιπρόσθετα οι πρωτεΐνες prion φαίνεται
πως έχουν την ικανότητα να διαπερνούν το «βιολογικό φραγμό» και να
προσβάλλουν διαφορετικά ζωικά είδη (Martins et al 2002) To 1939 ορισμένα πρόβατα στη Σκωτία εμβολιάστηκαν
έναντι της «κυκλικής νόσου» (looping
ill). Το
εμβόλιο, που είχε παρασκευασθεί από εκχύλισμα εγκεφάλου προβάτων
επεξεργασμένο με φορμαλδεΰδη, περιείχε ένα αδρανοποιημένο λοιμογόνο
παράγοντα. Διαπιστώθηκε πως αυτός ο
παράγοντας διατήρησε τη λοιμογόνα του δράση ακόμα και μετά την κατεργασία με
φορμαλδεΰδη και προκάλεσε σε 10% των εμβολιασθέντων προβάτων τη νόσο scrapie, ένα εκφυλιστικό νευρολογικό νόσημα που σήμερα
κατατάσσεται στις σπογγώδεις εγκεφαλοπάθειες (Weissmann et al 2002) Το 1986 περιγράφηκε στη Μ.
Βρετανία η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών (ΣΕΒ ή BSE) ή «νόσος των τρελών αγελάδων». Τα προσβεβλημένα ζώα παρουσίασαν
διαταραγμένη συμπεριφορά, εμφάνισαν αδυναμία στην όρθια στάση και διαταραχές
της αισθητικότητας. Η επιδημία έφθασε
στο μέγιστο το 1993, όταν σύμφωνα με υπολογισμούς 1,2 εκατομμύρια ζώα είχαν
προσβληθεί και το κρέας περίπου 730 χιλιάδων μολυσμένων αγελάδων εισήλθε στην
τροφική αλυσίδα του ανθρώπου. Οι
εξαγωγές βοδινού κρέατος από το Ηνωμένο Βασίλειο διακόπηκαν και ολόκληρα
κοπάδια βοοειδών εξοντώθηκαν για να σταματήσει η εξάπλωση της νόσου. Το οικονομικό κόστος ήταν τεράστιο. Σημειώνεται ότι η εμφάνιση της ΣΕΒ
συνδέθηκε με τη διατροφή των βοοειδών με ανεπαρκώς κατεργασμένες ζωικές
τροφές (κρεατάλευρα) που προέρχονταν από πρόβατα που απεβίωσαν από scrapie. (Glatzel και Aguzzi 2001) Το 2003 χιλιάδες ελάφια στο Colorado και το
Wisconsin των
ΗΠΑ εξοντώθηκαν για να προληφθεί η εξάπλωση της CWD (Chronic
Wasting Disease),
μιας ακόμα νόσου που οφείλεται σε prion
(Arduengo 2003) Στο τέλος του 2008, μόνο στη
Βρετανία είχαν αναφερθεί περισσότερα από 184.500 διαπιστωμένα περιστατικά ΣΕΒ
(CDC 2010) Το kuru ήταν
ένα είδος σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας του ανθρώπου, που περιγράφηκε σε μια
απομονωμένη φυλή κανιβάλων Παπούα της Νέας Γουϊνέας που έτρωγαν εγκεφάλους
νεκρών ομοφύλων τους για λόγους τελετουργικούς. Η νόσος χαρακτηρίζονταν από μυοκλωνικούς σπασμούς, απώλεια
συντονισμού και προοδευτική άνοια. Η
ασθένεια εξέλιπε με το τέλος της πρακτικής του κανιβαλισμού και δεν αποτέλεσε
ποτέ πραγματικό κίνδυνο για την υπόλοιπη ανθρωπότητα (Arduengo 2003) Η κληρονομική μορφή της νόσου Creutzfeldt-Jakob
(CJD) του
ανθρώπου είχε περιγραφεί πριν από το 1922, αλλά πολύ αργότερα αναγνωρίστηκε
ότι οφείλεται σε prion. Μέχρι
σήμερα η κληρονομική μορφή είναι σπάνια και θεωρείται ότι δεν μεταδίδεται,
έτσι ο πιθανός κίνδυνος είναι ασήμαντος (Collinge 2001) Η θανατηφόρα οικογενής αϋπνία (fatal familial insomnia ή FFI) και η νόσος
Gerstmann-Sträussler-Scheinker (GSS) είναι δύο ακόμα πολύ σπάνιες κληρονομικές παθολογικές
καταστάσεις που οφείλονται σε παθολογικό prion (Jacewicz 2009) Το 1996 αναφέρθηκαν για πρώτη
φορά στη Βρετανία 10 περιπτώσεις ενός νέου τύπου παραλλαγμένης (variant) νόσου Creutzfeldt-Jacob (vCJD) και
μέχρι σήμερα έχουν περιγραφεί αρκετές εκατοντάδες περιστατικά vCJD στο
Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία, τη Γαλλία, τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Αντίθετα με την κλασσική CJD ή το kuru η vCJD θεωρείται
πως σχετίζεται με τη ΣΕΒ των αγελάδων (CDC 2008) Ειδικότερα η μορφολογία της
ιστικής καταστροφής και ο τρόπος εναπόθεσης των μαζών πρωτεΐνης στο νευρικό
σύστημα είναι πανομοιότυπες στη vCJD του ανθρώπου και τη ΣΕΒ. Επί πλέον είναι πρακτικά αδύνατος ο βιοχημικός διαχωρισμός με
χρήση πρωτεολυτικών ενζύμων των prion
της vCJD και
της BSE. Τέλος η
επιδημιολογία της vCJD ενισχύει
την άποψη πως η νόσος του ανθρώπου έχει σχέση με τη νόσο των αγελάδων. Για παράδειγμα δεν έχουν βρεθεί
διαπιστωμένες περιπτώσεις vCJD σε γεωγραφικές περιοχές, στις οποίες δεν έχουν
αναφερθεί κρούσματα BSE στα βοοειδή (CDC 2008). Όμως όλες οι ενδείξεις
συσχέτισης της vCJD του
ανθρώπου με τη BSE των
βοοειδών δεν μπορούν να αξιολογηθούν πλήρως, γιατί ο χρόνος επώασης της νόσου
στον άνθρωπο είναι εξαιρετικά μεγάλος και πιθανότατα πρέπει να περάσουν
χρόνια από την κατανάλωση του μολυσμένου κρέατος μέχρι την εμφάνιση των
κλινικών συμπτωμάτων. Summary Brief
history of prion diseases. Urania Spyrakou Spongiform encephalopathies
are neurological diseases that they are both inherited and infectious. The
diseases are caused by a misfolded protein, called a prion. Prion diseases affect a wide variety of species including cattle, cats, sheep, deer, and others. The inherited form of human
prion disease, CJD, was described prior to 1922. Kuru in Papua N. Guinea was the first human transmissible spongiform
encephalopathy. GSS and FFI are two
very rare inherited human encephalopathies.
In 1996, the new variant CJD was described based on cases in Great
Britain. The new variant disease of humans (vCJD) was linked to BSE in
cattle. Βιβλιογραφία Arduengo M. Prions: The
unfolding story of a good protein gone bad. 2003. Promega Corporation,
Madison, WI (Leaflet). Centers for Disease Control
and Prevention. BSE (Bovine Spongiform Encephalopathy, or Mad Cow Disease).
2010. Available on line at http://www.cdc.gov/ncidod/dvrd/bse/index.htm
(Accessed: 12/6/2010) Centers for Disease Control and
Prevention. Rule out of variant CJD as the cause of death
of a Virginia resident. 2008. Available online at http://www.cdc.gov/ncidod/dvrd/vcjd (Accessed: 12/6/2010) Collinge J. Prion diseases
of humans and animals: Their causes and molecular basis. Annu Rev Neurosci. 2001,
24: 519-50 (Abstract) Glatzel M and Aguzzi A.
(2001) The shifting biology of prions. Brain Res Rev. 2001, 36(2-3): 241-48 (Abstract) Jacewicz M. Prion Diseases (Transmissible Spongiform Encephalopathies). The Merck Manuals. 2009.
Available on line at http://www.merck.com/mmpe/sec16/ch217/ch217e.html
(Accessed: 12/6/2010) Martins
VR, Linden R, Prado MA et al. Cellular prion
protein: On the road for
functions. FEBS Lett. 2002, 512(1-3):25-8 (Abstract) Weissmann C, Enari M, Klöhn P-C, Flechsig E. Transmission of
prions. Proc. Natl. Acad. Sci. 2002, Available on line at http://www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.172403799 (Accessed: 12/6/2010) |
||
Προειδοποίηση
Το
περιεχόμενο του IDEA
MEDICAL NEWSLETTER είναι
επιστημονικό και απευθύνεται σε γιατρούς και λοιπούς επαγγελματίες
υγείας. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει
να χρησιμοποιηθεί από πρόσωπα που δεν έχουν τα προσόντα νόμιμης άσκησης του
ιατρικού επαγγέλματος για οποιαδήποτε θεραπευτική ή διαγνωστική εφαρμογή. |
